Γράφει ο Δρ. Χρήστος Παππάς*
Με τον όρο γονιµότητα χαρακτηρίζουµε την δυνατότητα του κάθε ανθρώπου να µπορεί να τεκνοποιήσει κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας.
Η επίτευξη µίας εγκυµοσύνης γίνεται µε φυσικό τρόπο ή όταν πρόκειται για ζευγάρια που αντιµετωπίζουν κάποιο πρόβληµα υπογονιµότητας µε κάποια από τις µεθόδους υποβοηθούµενης αναπαραγωγής.
Στον δυτικό κόσµο περίπου ένα στα έξι ζευγάρια αντιµετωπίζουν δυσκολία στην επίτευξη εγκυµοσύνης και θα χρειαστούν συµβουλευτική ή θεραπεία υποβοηθούµενης αναπαραγωγής από εξειδικευµένους γιατρούς .
Οι παράγοντες υπογονιµότητας είναι ο ανδρικός, γυναικείος, ο µικτός (που αφορά και τους δύο) και τέλος η ανεξήγητη υπογονιµότητα που είναι περίπου το 15% των ζευγαριών.
Στους άνδρες οι µεταβολές στον αριθµό-κινητικότητα – µορφολογία του σπέρµατος καθώς και η στυτική δυσλειτουργία είναι οι συχνότερες αιτίες υπογονιµότητας. Η γονιδιακή προδιάθεση, λοιµώξεις, τοξικοί παράγοντες καθώς και ο τρόπος ζωής (κάπνισµα, διατροφή, συνθήκες εργασίας κ.λ.π.) παίζουν καθοριστικό ρόλο στην λειτουργία του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήµατος.
Οι κυριότερες αιτίες της γυναικείας υπογονιµότητας είναι προβλήµατα των σαλπίγγων, ανατοµικές διαµαρτίες της µήτρας, ενδοµητρίωση, το σύνδροµο των πολυκυστικών ωοθηκών, ανοσολογικοί παράγοντες, διαταραχές στην πήξη του αίµατος και η ηλικία που αποτελεί και τον κυριότερο παράγοντα στις προηγµένες χώρες τις τελευταίες δεκαετίες.
Η κατάλληλη διερεύνηση του ζευγαριού που έρχεται αντιµέτωπη µε θέµατα υπογονιµότητας καθορίζει το είδος της θεραπείας και φυσικά το αποτέλεσµα που δεν είναι άλλο από την γέννηση ενός υγιούς παιδιού.
Στην περίπτωση του άνδρα η λήψη ενός ιατρικού ιστορικού καθώς και η διενέργεια ενός σπερµοδιαγράµµατος και µίας καλλιέργειας σπέρµατος ενώ για την γυναίκα το ιατρικό ιστορικό, υπερηχογράφηµα έσω γεννητικών οργάνων, ορµονοµολικός έλεγχος και η υστερολπιγγογραφία δίνουν σηµαντικές πληροφορίες για την εκτίµηση και επιλογή θεραπείας για το κάθε ζευγάρι.
Οι µέθοδοι υποβοηθούµενης αναπαραγωγής είναι η παρακολούθηση του κύκλου της γυναίκας για σεξουαλική επαφή την ηµέρα της ωορρηξίας, η ενδοµήτρια σπερµατέγχυση και η εξωσωµατική γονιµοποίηση. Σε κάθε περίπτωση µπορεί να γίνει χρήση ωοθυλακιορρηκτικών φαρµάκων ή θεραπεία στον φυσικό κύκλο της γυναίκας.
Μία από τις σηµαντικότερες εξελίξεις των τελευταίων ετών στην εξωσωµατική γονιµοποίηση είναι η δυνατότητα κρυοσυντήρησης του γενετικού υλικού. Η µέθοδος αυτή έδωσε τη δυνατότητα σε πολλούς άνδρες να µπορούν διατηρήσουν τη γονιµότητά τους κρυοσυντηρώντας σπέρµα ή αρχικό ιστό που προέρχεται από βιοψία όρχεων και στις γυναίκες την κρυοσυντήρηση ωαρίων ή ωοθηκικού ιστού µε σκοπό την µελλοντική χρήση τους.
Η συντήρηση γονιµότητας απευθύνεται σε γυναίκες οι οποίες για λόγους ιατρικούς, κοινωνικούς ή επαγγελµατικούς δεν έχουν στα άµεσα σχέδιά τους την τεκνοποίηση.
Η πρώτη και σηµαντικότερη κατηγορία είναι των γυναικών που θέλουν να ακολουθήσουν αυτή την θεραπεία για ιατρικούς λόγους, δηλαδή είτε πρόκειται να υποβληθούν σε χειρουργική επέµβαση αφαίρεσης των ωοθηκών ή να λάβουν θεραπεία που µπορεί να επηρεάσει σηµαντικά τη γονιµότητά τους (π.χ χηµειοθεραπεία). Με το πρόγραµµα συντήρησης γονιµότητας πριν από αυτές τις διαδικασίες δίνεται η δυνατότητα χρησιµοποίησης του γενετικού υλικού ακόµα κι αν περάσουν αρκετά χρόνια από την ολοκλήρωση των θεραπειών.
Ένας άλλος επίσης ιατρικός λόγος είναι η ύπαρξη στο κληρονοµικό ιστορικό της γυναίκας συγγενούς πρώτου βαθµού µε ιστορικό πρόωρης εµµηνόπαυσης. Οι γυναίκες αυτές αντιµετωπίζουν νωρίτερα διεργασίες µείωσης των αποθεµάτων σε ωάρια και εποµένως οδηγούνται συχνότερα από τον γενικό πληθυσµό σε ωοθηκική δυσλειτουργία και υπογονιµότητα. Με την κρυοσυντήρηση των ωαρίων τους δίδεται η ευκαιρία να τεκνοποιήσουν µε το δικό τους γενετικό υλικό ακόµα και αν βρίσκονται σε περίοδο εµµηνόπαυσης.
Οι κοινωνικοί και επαγγελµατικοί λόγοι είναι επίσης πολύ συχνοί. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής οδηγεί τις γυναίκες να αποφασίζουν τη δηµιουργία οικογένειας σε όλο και µεγαλύτερες ηλικίες πράγµα που καθιστά δυσκολότερη την τεκνοποίηση. Η δυνατότητα έγκαιρης κρυοσυντήρησης των ωαρίων απαλλάσσει τις γυναίκες από το άγχος αυτό.
Η διαδικασία της µεθόδου αυτής αφορά την διέγερση των ωοθηκών µε γοναδοτροπίνες (ενέσιµα φάρµακα) για την παραγωγή πολλαπλού αριθµού ωαρίων. Πριν την έναρξη θεραπείας γίνεται ο απαραίτητος έλεγχος (λήψη ιατρικού ιστορικού, υπερηχογράφηµα, αιµατολογικός έλεγχος) για τον καθορισµό πρωτοκόλλου και δοσολογίας των φαρµάκων. Υπάρχουν διαφορετικά πρωτόκολλα διέγερσης µε συνηθέστερο σήµερα το βραχύ που απαιτεί καθηµερινή θεραπεία για 10-12 ηµέρες. Στο διάστηµα αυτό γίνεται τακτική υπερηχογραφική παρακολούθηση και καταγραφή των ωοθυλακίων, καθορισµός των ορµονών και στο τέλος της θεραπείας ωοληψία (συλλογή των ωαρίων) υπό µέθη και κρυοσυντήρησή τους µε την µέθοδο της υαλοποίησης. Σε ορισµένες περιπτώσεις η διαδικασία αυτή µπορεί να γίνει και στον φυσικό κύκλο της γυναίκας ειδικά όταν απαγορεύεται η λήψη φαρµάκων για ιατρικούς λόγους. Στην περίπτωση αυτή γίνεται παρακολούθηση του κύκλου και επιλογή της κατάλληλης ηµέρας για ωοληψία. Αρκετές φορές η διαδικασία επαναλαµβάνεται για να συλλεχτούν και να κρυοσυντηρηθούν περισσότερα από ένα ωάρια µιας και ο αριθµός είναι σηµαντική παράµετρος για την επιτυχία της µεθόδου.
Η µέθοδος θεωρείται αρκετά ασφαλής και ελεγχόµενη µιας και η πιθανότητα σοβαρών παρενεργειών από τα φάρµακα και επιπλοκών κατά την ωοληψία είναι πάρα πολύ µικρή.
Χάρη στην εξέλιξη των φαρµάκων, των πρωτοκόλλων και των µεθόδων της υποβοηθούµενης αναπαραγωγής και κρυοσυντήρησης οι γυναίκες µπορούν να διαχειριστούν τη γονιµότητά τους εξασφαλίζοντας την αποθήκευση των ωαρίων τους και µε τον τρόπο αυτό να καθορίζουν οι ίδιες την αναπαραγωγική τους προοπτική χωρίς την πίεση της ηλικίας.
*Ο Δρ. Χρήστος Παππάς είναι Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος με εξειδίκευση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, διατηρεί ιατρείο γονιμότητας στην Ξάνθη.